Öğrenme ilkel bir tanımla istenilen davranışların kalıcı olarak ortaya çıkmasıdır. Bu istenilen davranışları öğrencilerimizi kazandırmada pekiştireçler önemli bir yara sahiptir. Pekiştireçler öğrencimizi teşvik etmede onlara destek olmadır ve asla rüşvet değildir.
Eğitim ortamlarının ister en alt kademe olsun ister en üst kademe olsun vazgeçilmezlerinden biri pekiştireçlerdir. Pekiştireçler olumlu ve olumsuz olarak ikiye ayırabiliriz. Olumlu pekiştireçler istenilen bir davranışın öğrencide kalıcı olarak yerleşmesini sağlama da destek, olumsuz pekiştireçler ise istenmeyen davranışların önlenmesi ve sönmesi için destek ve köstektir. Olumsuz pekiştireçten kastım kesinlikle cezalandırma değildir. Alan yazında pekiştireçlerin her iki türüne dair birbiriyle çelişen sonuçlar sergilenmesine rağmen, biz pekiştireçlerin doğru ellerde, doğru kullanıldığında istenilen sonuçları vereceği düşüncesindeyiz. Olumlu ya da olumlu pekiştireçlerin gelişi güzel kullanılmasından ziyada düzenli ya da aralıklı kullanılmasını kastediyoruz. Bunun yanısıra pekiştireçleri yalnızca sözel olmaktan ziyade farklı aktivite ve etkinlik olarak algılıyoruz. Dahası her öğrencinin aynı olumlu ve olumsuz pekiştireçlere farklı tepkiler ve cevaplar verebileceğini unutmamalıyız. Pekiştireç verirken arzu edilen davranışın hemen sonrasında verilmesi, sürekli aynı pekiştireçlerin verilmemesi, pekiştireç verilen öğrencinin yaşının dikkate alınması önemlidir. Pekiştireç verirken öğrencilerimiz ve dersine girdiğimiz grubu iyi tanımalıyız. Sınıfımızda bir öğrencimizin bir soruyu yapması, verdiğimiz etkinliğe aktif katılımı vb. davranışlarını yinelemesini arzu ettiğimizde aferin, çok iyi, çabanı takdir ediyorum, alkışlama, sarılma, başını okşama gibi eylemler sosyal pekiştireçlerdir ve bunları etkisinin zamanla kaybolmamasını istiyorsak seçici kullanmalıyız ve ne zaman ne kadar vereceğimiz üzerinde kafa yormalıyız. Öğrencilerimizin istediğimiz bir davranışı gösterdiklerinde onlara kitap, kalem vb. maddi bir şeyler vermek (maddi derken pahalı olmasını kastetmiyorum) nesnel pekiştireçlerdir. Yıldız, etiket vb. sembolik pekiştireçlere girer ve öğrencinin yaptığı davranışı kanıksamasında yardımcı olur. Herhangi bir davranış sergilendiğinde sınıftan erken çıkma, verilen bir ödevden muaf tutma vb. pekiştireçler faaliyetsel pekiştireçlerdir. Diğer taraftan olumsuz pekiştireç yine istenen bir davranışın öğrencilerde devam etmesini ya da istenmeyen bir davranışın sönmesine yardımcı olan bir pekiştirme şeklidir ve genelde ceza ve cezalandırma ile karıştırılır. Ödevini zamanında yapmayan bir öğrenciye düşük not verme, ek ödev yükleme, sınıfın disiplinini (öğrenme ortamının huzurunu bozma) bozan bir öğrencinin sınıftan geç çıkarılması olumsuz pekiştirme olarak değerlendirilebilirken, İngilizce testinden çok iyi alan sınıfa o hafta ödev vermemekte olumsuz pekiştirmeye örnek olabilir. Hem olumlu hem olumsuz pekiştireçleri kullanırken son derece titiz ve dikkatli olmak gerekir. Dersin düzenini bozan bir öğrencimizin dersten çıkarılması, dersten çıkmak istediği zaman benzer davranışı sergileyerek istediğini almasına ve o davranışı pekiştirmesine yol açabilir. Burada öğrenciyi iyi tahlil etmek ve iyi tanımak önemlidir. Sürekli ve düzensiz sözel ifadelerle öğrencimizin her olumlu davranışına aferin, çok iyi vb. ifadeler kullanmak, davranışın artık öğrenci tarafından sadece bu övgüleri almak için ortaya çıkarılmasına ve övgü-pekiştireç bağımlısı olmasına yol açacaktır. Bu sebeple hem olumlu hem olumsuz pekiştireçlerin anlamlı kullanılmaması yarardan ziyade zarar getirebilir. Bitirmeden sistematik bir pekiştireç örneğine değinmek istiyorum; rozetler. Hem dijital hem de matbu olarak kullanabileceğiniz rozetlerin titiz, özenli, sistematik ve planlı kullanımı istenilen davranışların ortaya çıkmasında yardımcı olabilir. Rozetleri kullanırken onu anlatan bir resim, rozetin adı-başlığı ve tanımlaması olmalıdır ve dönem başında bu öğrencilere duyurulmalıdır. Aktif katılımcı, soru uzmanı, sunum yıldızı, bireysel kazanan, takımyıldızı gibi başlıklar ve bunlara uygun resimler rozetlerimizi oluşturabilir. Bu rozetleri de belirgin kelime ve ifadelerle tarif ve tasvir etmeli; öğrenci ne zaman, hangi davranışları sergilediği zaman ilgili rozeti alacağını önceden bilmelidir. Dönem boyunca üniversite bir dersimde kullandığım bu sistem öğrenciler açısından faydalı oldu ve rozetleri fazla olan öğrencilerime ek puan vermem de olayı daha da pekiştirdi. Özetle, öğretmen ve hoca olarak pekiştireçleri bilmeli, etkili ve planlı şekilde kullanmalı ve öğrencilerimizin öğrenme serüvenlerinde onlara yardımcı olmalıyız.